استاندارد های شهری

استانداردهای شهری

در سطح کشور ما ، استانداردها و معیارهای مشخصی به منظور تعیین همه سرانه های شهری ارائه نگردیده است . از طرفی ، استفاده از استانداردهای کشورهای دیگر نیز در زمینه تاسیسات مختلف شهری مانند مسکونی ، درمانی ، آموزشی و امثال آن ، به دلیل مغایر بودن شرایط آنها ، از نظر آب و هوایی ، ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی ، درآمد ، ابعاد و اندازه های خانوار و امثال آنها ، خالی از اشکال نمی باشد . از آنجا که شرایط زندگی شهری در مناطق مختلف کشور با یکدیگر تفاوتهای اساسی دارد ، معیارها و اندازه سرانه های شهری در یک شهر از ایران نیز نمی تواند قابلیت اجرایی برای شهرهای دیگر را داشته باشد . زیرا با توجه به این حقیقت که کشور ما از نظر اقلیمی و طبیعی دارای آب و هوا و شرایط طبیعی متفاوتی است و هر کدام از این شرایط در نوع معیشت و زندگی شهرنشینان موثر افتاده است ،مسلما نمی توان ضوابط و استانداردهای یک شهر (مثلا تهران و اصفهان ) را به شهرهای دیگر کشور (مثلا رشت و کاشان ) تعمیم داد ، تا چه رسد به آنکه بخواهیم استانداردهای یک کشور خارجی و ضابطه ها و نوع و تیپ مسکن ، یا مشخصات ساختمانی آنها را به عنوان الگویی برای شهرهای خودمان پیشنهاد دهیم .

ذیلا به تشریح معیارهای پیشنهادی در مقایسه با استانداردهای موجود در سایر کشورها می پردازیم  

برای مشاهده سرانه ها به ادامه مطلب روید 

سرانه مسکونی

در استانداردهای آلمانی ، متوسط سرانه مسکونی 73 متر مربع می باشد و در استانداردهای کشورهای دیگر، این سرانه متغیر است و از حدود 20 متر مربع تا بیش از 70 متر مربع تفاوت می کند . طبق صابطه های بالا ، سرانه زمین مسکونی در کشور های مختلف از 44 تا 88 متر مربع در نظر گرفته میشود .

در مورد وضع موجود زمین مسکونی نسبت به شهرهای مختلف ایران نیز این سرانه مسکونی متغیر می باشد .

بطور متوسط سرانه زمین مسکونی در شهرهای ایران ، بین 20 تا 50 متر مربع است . در مورد سرانه پیشنهادی زمین مسکونی برای شهرهای ایران ، سه نوع پیشنهاد که به ابعاد و اندازه های خانوار و در تراکم های مختلف باز میگردد به شرح زیر عنوان شده است :

حداقل سرانه مسکونی در تراکم های کم ، 50 متر مربع

حداقل سرانه مسکونی در تراکم های متوسط ، 40 متر مربع

حداقل سرانه مسکونی در تراکم های زیاد ، 30 متر مربع

سرانه های فوق ، بر مبنای حداقل نیازهای خانوارها به واحد مسکونی مانند : اطاق خواب، نشیمن ، پذیرایی و ناهار خوری ، توالت و حمام و دستشوئی ، انبار، آشپزخانه، فضاهای ارتباطی ، فضای باز و حیاط و دیوارها در نظر گرفته شده و بر مبنای شرایط زندگی عمومی شهری و خصوصیات اجتماعی و اقتصادی خانوارها پیشنهاد گردیده است ؛ و مسلما در شرایط مختلف آب و هوایی ، و نحوه سکونت ، قابل تغییر خواهد بود .

سرانه های آموزشی

استانداردهای سرانه های آموزشی به نسبت جمعیت شهرها در کشورهای مختلف با یکدیگر فرق میکند . به عنوان مثال ، حد متوسط سرانه های آموزشی برای کودکستان 5/2 تا 4 متر مربع با 5 مترمربع فضای باز برای هر کودک، برای دبستان 5/6 متر مربع زیربنا و 5/6 متر مربع فضای باز در مقابل هر فرد دبستان رو و برای دبیرستان و مدارس راهنمایی 5/6 متر مربع زیربنا و 5/6 متر مربع فضای باز در مقابل هر دانش آموزدبیرستانی در نظر گرفته شده است .

طبق همین ضوابط ، فاصله مناسب و حوزه خدماتی واحد های آموزشی به نسبت واحدهای مسکونی 200 تا 300 متر برای کودکستان ، 500 تا 700 متر برای دبستان و 1500 تا 2000 متر برای دبیرستان پیشنهاد شده است .

طبق ضابطه های دیگر، شعاع عملکرد مدارس بین 2 تا 3 هزار متر برای دبیرستان ، 1500 متر برای مدرسه راهنمایی ، 800 متر برای دبستان و 200 متر برای کودکستان در نظر گرفته میشود .

 در سطح ایران ، با توجه به استانداردهای تهیه شده توسط وزارت آموزش و پرورش ، تاسیسات آموزشی به قرار زیر است :

حوزه های خدماتی پیشنهادی مدارس و تعداد دانش آموز در کلاس در ایران

نوع مدرسه             حوزه خدماتی           تعداد در کلاس

کودکستان           500 – 300 متر         25

دبستان              500 متر                             36 - 30 

راهنمایی                                              2000 – 1000متر         36 - 30

  دبیرستان         2000 متر                    42 - 36 

همچنین ، حداکثر طبقات ساختمان کودکستان 1 طبقه ، دبستان 1 تا 2 طبقه ، راهنمایی 1 تا 3 طبقه و دبیرستان 1 تا 3 طبقه است .

در مورد کلاسها ، عرض کلاسها نبایستی از 7/5 متر کمتر باشد . در مورد عرض کلاسها برای کلاسهایی کهاز نور طبیعی استفاده می کنند حداکثر 7 متر و برای کلاسهایی که از دو طرف از نور استفاده میکنندحداکثر4/8 متر ؛ و طول کلاسها بطور کلی نبایستی از 6 متر کمتر و از 9 متر بیشتر باشد .

بر اساس استانداردهای منتع از دفتر فنی وزارت آموزش و پرورش ، استاندارهای آموزشی شهری( زمین و زیر بنا ) به نسبت هر ساکن شهری و بر حسب تقسیم بندیهای داخلی شهرها به قرار زیر است :

کودکستان در سطح محله کوچک حدود 8/0 متر مربع

دبستان در سطح محله حدود 5/1 متر مربع

مدرسه راهنمایی در سطح  ناحیه شهری حدود 2/1 متر مربع

دبیرستان در سطح ناحیه شهری حدود 9/0

جمع استانداردهای آموزشی نسبت به هر ساکن شهری حدود 4/4 متر مربع

سرانه های اداری

تعداد و نوع ادارات در کشورهای مختلف متفاوت است ؛ و از نظر نحوه پراکندگی و نوع واحدهای اداری و حتی شعبات آنها در سطح شهر ، با یگدیگر فرق دارد .

با توجه به نوع و تعداد ادارات ، سرانه 5/1 متر مربع زمین را برای انواع تاسیسات اداری شهر ها میتوان پیشنهاد نمود .

سرانه های تجاری

متوسط استانداردهای انواع واحدهای تجاری شهر به نسبت هر ساکن شهری حدود 5 متر مربع در نظر گرفته میشود . ( شامل فضاهای باز ، ارتباطی ، پارکینگ ) گاهی مجموعه سرانه تجاری ، آموزشی واداری،

تا 11 متر مربع بیان شده است .

با توجه به تنوع مشاغل تجاری در شهرهای مختلف ایران و انواع مختلف آن ، میتوان مجموعه ای از واحدهای تجاری را تحت عناوین زیر تقسیم بندی کرد و سرانه های زمین را به نسبت آنها در سطوح مختلف شهر پیشنهاد نمود :

نوع واحد تجاری           سرانه زمین بر حسب متر مربع تا 20000 نفر

خرده فروشی                                        6/0

عمده فروشی                                        6/0

مشاغل خدمات عمومی                             2/0

دفاتر خصوصی                                       1/0

خدمات حمل و نقل                                35/0

بانک ها                                               2/0

صنایع و کارگاههای سبک                           5/0

هتل ها و سالنهای غذاخوری                       25/0

جمع                                                   8/2

با توجه به آنکه سرانه فوق حداقل احتیاج برای تاسیسات تجاری می باشد ، بطور متوسط سرانه تجاری را میتوان بین 3 تا 5 متر مربع پیشنهاد داد . خلاصه آنکه نسبت به نقش شهر و نیاز به تاسیسات صنعتی ، پیشنهاد واحدهای صنعتی متغیر است . بطور کلی ، استاندارد 30 متر مربع را در مقابل کارگاه یا کارخانه متوسط و 60 تا 100 متر مربع در مقابل هر شاغل کارخانه صنعتی بزرگ میتوان در نظر گرفت .

سرانه های درمانی و بهداشتی

تاسیسات درمانی از نظر نوع و خصوصیاتی که دارند ، خود بخود  دارای استانداردهایی نیز میباشند . ولی این استانداردها در ارتباط با شهرهای مختلف و نوع واحدهای بهداشتی و درمانی متفاوت می باشد .

در بعضی از کشورها مساحت لازم برای بیمارستان ، در مقابل هر تخت بیمارستان 100 تا 200 متر مربع است ؛ و در بعضی دیگر در مقابل هر 45000 تا 50000 نفر سکنه شهر ، یک بیمارستان در نظر گرفته میشود . همچنین گاهی در مقابل هر 1000 نفر ساکن شهری 9 تا  10 تخت بیمارستانی پیشبینی میگردد .

برای درمانگاهها نیز 1/0 تا 2/0 متر مربع ، در مقابل هر ساکن شهری ، زمین مورد نیاز است . این نسبتها برای داروخانه ها ، یک داروخانه برای هر 7000 نفر و یک مطب دندانپزشک در مقابل هر 5000 نفر و یک مطب پزشک در مقابل هر 2000 نفر ضروری است  .

در مورد تاسیسات درمانی و بهداشتی برای شهرهای ایران ، با توجه به ضوابط و معیارهای جمعیتی ، سرانه های زیر را می توان پیشنهاد داد .

کل تاسیسات درمانی و بهداشتی              7/1 متر مربع به ازای هر فرد

بیمارستان                       15/0 متر مربع به ازای هر فرد

درمانگاه                  15/0 متر مربع به ازای هر فرد

مرکز اورژانس                   15/0 متر مربع به ازای هر فرد

رادیولژی ( خارج از بیمارستان و درمانگاه ) 04/0 متر مربع به ازای هر فرد

آزمایشگاه ( خارج از بیمارستان و درمانگاه ) 04/0 متر مربع به ازای هر فرد

مجتمع های پزشکی                1/0 متر مربع به ازای هر فرد

مرکز بهداشت           05/0 متر مربع به ازای هر فرد

داروخانه         02/0 متر مربع به ازای هر فرد

گرمابه عمومی            6/0 متر مربع به ازای هر فرد

توالت عمومی       05/0 متر مربع به ازای هر فرد

سرانه های تاسیسات شهری

1-       مساجد و اماکن مذهبی : نظر به نقش مسجد و اهمیت آن و با توجه به پراکندگی مساجد و اماکن مذهبی در سطح شهرها و محلات مختلف شهری ، لزوم احداث و در نظر گرفتن مساحتهای کافی برای این اماکن مقدس ضروری است .

در این رابطه می توان حدود 5/0 تا 7/0 متر مربع سرانه را در سطح 20000 نفر جمعیت پیشنهاد داد

2- کتابخانه ها : معمولا برای کتابخانه های شهری ، استاندارد 05/0 متر مربع  تا 07/0 متر مربع در مقابل هر ساکن شهری در نظر گرفته میشود . محدوده سرویس هر کتابخانه 1500 تا 2000 متر میباشد .

در مورد شهرهای ایران ، میتوان استاندارد 4/0 متر مربع را با توجه به فضاهای باز و سبز ، پارکینگ ، انواع کتابخانه های کودکان ، نوجوانان و بزرگسالان پیشنهاد نمود ( تا سطح 20000 نفر جمعیت ).

3-       تاسیسات پست : سطح مورد نیاز برای اداره پست ، بین 1/0 تا 2/0 متر مربع در مقابل هر ساکن شهری است . برای هر 10000 نفر از جمعیت ، احداث یک اداره پست ضروری است . طبق استاندارد ، مساحت 2000 متر مربع برای یک اداره پست کوچک و 4000 متر مربع برای یک اداره پست بزرگ در نظر گرفته می شود .

در مورد ایجاد تاسیسات پست در سطح شهر های ایران ، میتوان مساحت 1/0 متر مربع را به ازای هر شهروند در نظر گرفته و پیشنهاد داد . در مورد صندوقهای پست ، نسبت به هر 1000 نفر یک صندوق پست پیشنهاد می شود .

4-       آتش نشانی : بر اساس این ضابطه کلی  و عمومی ، در مقابل هر 50000 نفر از جمعیت شهر ، بایستی یک ایستگاه آتش نشانی موجود باشد .

در سطح شهرهای ایران ، معیار 05/0 متر مربع زمین برای تاسیسات آتش نشانی به ازای هر نفر جمعیت شهری پیشنهاد میشود . شعاع دسترسی به مراکز آتش نشانی 2 تا 3 کیلو متر است .

براساس شاخصهای استاندارد:

-    ایستگاه مادرباید دارای 38 نفرنیروی کاردرهرنوبت، وتعداد 10 تا15 دستگاه خودروسبک وسنگین وفضایی درحدود 6000 مترباشد.

-    ایستگاه متوسط که باید دارای 27 نفرپرسنل درهرشیفت و تعداد 4 تا7 دستگاه خودرو مجهز، وفضایی درحدود 3000 مترباشد.

-         ایستگاه کوچک نیازبه 7 نفرمأمور درهرنوبت کاری، 2 تا3 دستگاه خودرو مجهزوفضایی حدود 300 مترمی‌باشد.

-         به ازای هر3000 نفریک دستگاه شیرآتش‌نشانی مورد نیازاست.

-         به ازای هر2500 نفربه یک نفر آتش‌نشان نیازاست. 

در مورد کوچه های کم عرض و یا مناطقی که از نظر پستی و بلندی در ارتفاع قرار دارند و بطور کلی در نقاطی که امکان آتش سوزی وجود دارد ، ایجاد شیرهای آتش نشانی در نقاط مختلف شهر و محلات شهری ضروری است .

5-       جایگاه توزیع بنزین : در مورد جایگاه توزیع بنزین ، استاندارد 1/0 متر مربع نسبت به جمعیت شهری پیشنهاد می شود .

6-       جمع آوری و دفع زباله : با توجه به حفظ بهداشت شهری و نظافت شهرایجاد اماکن مشخص به منظور جمع آوری موقت و بهداشتی زباله که در مناطق مناسبی قرار داشته و سرپوشیده باشند ، استاندارد 2/0 متر مربع زمین در مقابل هر شهروند پیشنهاد میگردد. اماکن دفع زباله نیز بایستی از نظر بهداشتی در نقاط مناسب و دور از اماکن مسکونی و خارج از آن قرار داشته و اماکن دفع آن ، محیط زیست و آبهای زیرزمینی را آلوده نکنند .

فاصله مناسب محل دفع زباله تا شهر ، بطور متوسط بایستی 15 تا 25 کیلومتر با شهر فاصله داشته باشد . با توجه به میزان متوسط تولید 644 کیلوگرم زباله در هر سال برای هر شهرنشین ، حجم مراکزدفع زباله بایستی متناسب باشد .

7-       کشتارگاه : موقعیت و محل کشتارگاه نیز ، بایستی در محل مناسبی از شهر قرار داشته باشد و به منظور دفع پس آب آن ، اقدامات لازم صورت پذیرد زیرا چنین نقاطی ممکنست در اثر دفع پس آب و فاضلاب غیر بهداشتی  خود ، محیط اطراف و حتی رودخانه های شهری را آلوده سازند . استاندارد معمول برای مساحت کشتارگاه 4/0 تا یک متر مربع در مقابل هر ساکن شهری است . برای شهرهای ایران به ازای هر  شهروند ، سرانه ، 2/0 متر مربع پیشنهاد میگردد .

8-       گورستانها : در ایجاد گورستانها ، موقعیت آنها در رابطه با جهت گسترش آینده شهر بایستی در نظر گرفته شود . گورستانها ، به نحوی بایستی احداث شوند که در معرض وزش باد اصلی بسوی شهر نباشند .

بطور کلی در کشورهای مسیحی و یهودی ، حدود سرانه ناخالص هر قبر بین 5-7 متر مربع است . ولی با توجه به مساحت مربوط به قبرها، غسالخانه ها ، سالنهای سوگواری و مسیرها و تاسیسات دیگر ، با توجه به فضاهای مورد احتیاج آینده ، سرانه 2 تا 3 متر مربع در مقابل هر شهرنشین پیشنهاد می شود              

سرانه پارکها و فضای سبز 

با توجه به اهمیت فضای سبز و لزوم ایجاد آن در شهرها به منظور لطافت هوا و تفریح مردم و زیبا سازی شهر ، نمی بایست استاندارد مشخصی برای ایجاد فضاهای سبز وجود داشته باشد . زیرا هر اندازه که فضای سبز در سطح شهرها توسعه یابند ، کافی نخواهد بود . با وجود این ، استانداردهایی در این زمینه نیز وجود دارد . این استانداردها ، نسبت به انواع آب و هوا و خصوصیات اقلیمی و دسترسی به آب در شهرها از یک سو و پاک نمودن هوای شهرها در نقاطی که آلودگی هوا بیش از حد مجاز است ، یکسان نمی باشد . بطور کلی ، حداقل سرانه های فضای سبز برای هر نفر حدود 3 متر مربع است .  این حد با توجه به مساعدتهای طبیعی ، میتواند تا5 متر مربع نیز افزایش پیدا کند .

برای شهرهای ایران ، با توجه به تنوع عوامل طبیعی و اقلیمی آن ، مساحات زیر به ازای هر  نفر جمعیت شهری پیشنهاد می گردد :

پارک و فضای سبز در سطح محله کوچک و محیط بازی کودکان2/1 متر مربع

پارکهای محله ی                                         5/1 متر مربع

پارکهای ناحیه ای                                        8/1 متر مربع

پارکها و باغهای حاشیه شهری حداقل )               5/4مترمربع    

 جمع                                                     9  متر مربع

چنین مساحاتی برای نقاط کم آب ، می تواند از انواع مختلف گیاهان بومی به وجود آید .

 (سرانه فضای سبز ایران برای هر نفر17متر با استاندارد جهانی فاصله دارد

با تشکر از مشرف دهکردی